چند نکته:

با توجه به آیه و تبیین آن از سوی امام «علیه السّلام»

 نکات مهم و ارزشمندی می‌توان به دست آورد:

1.      همان‌گونه که برای هر مذهبی قبله‌ای مشخص شده

تا برای عبادت به آن روی کنند و اعمال خود را جهت

دهند؛ برای مردم هر عصر و زمان نیز باید امام و

رهبری باشد که مردم حول محور او باشند و به او

روی آورند.

2.      همان‌گونه که تعیین قبله در اختیار خداوند است،

 انتخاب و تعیین رهبر و امام نیز به دست او صورت

 می‌گیرد.

3.همان‌گونه که مردم وظیفه دارند به سوی نیکی‌ها

حرکت کنند و با انجام دادن آنها و طهارت روح به درجات

 کمال برسند، وظیفه دارند به سمت امام خود حرکت

کنند و او را بیابند. خود را هم رنگ او نموده و بر طبق

خواست و ارادة او حرکت کنند.

4. همان‌گونه که جا و مکان خاصی برای انجام دادن

خوبی‌ها و خیرات نیست و انسان نباید خود را به منطقة

خاصی محدود سازد و فکر کند انجام کارهای خیر برای

تحصیل نتیجه، فقط در مکان مخصوصی امکان پذیر است؛

یاران حضرت نیز در زمان غیبت خود را به مکان و منطقة

خاصی مقید نمی‌کنند؛ بلکه در جاهایی که هستند،

فعالیت بهتر و بیشتری انجام می‌دهند تا بتوانند به

اراده و خواست امام کامل‌تر عمل کنند. اجتماع یاوران

در زمان ظهور به دست خداست و او آنان را در هنگام

ظهور نزد حضرت حاضر می‌کند.

5.  همان‌گونه که حرکت به سوی خوبی‌ها برای مردم

زمان خاصی نیست، بلکه برای همة زمان‌ها است، یاوران

حضرت نیز از مردمِ زمان خاصی نیستند، بلکه در هر

زمان افراد می‌توانند در جمع یاران امام، حضور یابند.

1.     همانگونه که خداوند می‌تواند انسانهایی را که

 مرده و پراکنده گردیده‌اند، در یک روز جمع کند؛

همچنین قدرت دارد یاران امام مهدی«علیه السّلام» 

را در یک روز در یک مکان گرد آورد.

دوازده. نابودی باطل، با جلوه‌گری حق

(وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ اللباطِلُ اِنََّ الباطِلَ کانَ زَهُوقاً)[65]

«بگو: ‌حق آمد و باطل نابود شد. آری باطل همواره نابود

شدنی است.»

تفسیر آیه:

خداوند پس از آنکه به صفات صدق و توکل اشاره نموده و

 آن دو را شرط ورود به عمل معرفی می‌کند؛ در این آیه به

 نتیجة حرکت درست اشاره کرده. و ضمن آنکه آن را حق

می‌شمرد، پیروزی آن را نیزاعلام می‌دارد.

به بیان دیگر، خداوند در این آیه به یک اصل کلی و یک سنت

 جاویدان الهی اشاره دارد و آن پیروزی حقّ و فنا و نابودی

باطل است؛ چرا که بی‌ریشه و تهی بوده و از بین رفتنی است.

تأویل آیه:

در روایتی از امام باقر«علیه السّلام» آمده است:

«عن ابی جعفر«علیه السّلام» فِی قُولِه عَزَوَجَلَّ: (وَ قُلْ

جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ اللباطِلُ اِنَّ الباطِلَ کانَ زَهوقاً) قال: اِذا

قامَ القائِمُ ذَهَبَتْ دَولَةُ الباطِلِ»؛[66]

امام باقر«علیه السّلام» درباره قول خداوند و قُل جاءَ الحقُ...

 فرمود: هنگامی که قائم قیام کند، دولت باطل از بین می‌رود.

از آیه و روایت استفاده می‌شود که امکان ندارد «حق » و

 «باطل» با هم جمع گردد و هر کجا باطل باشد، آنجا حق

 نیست و وقتی حق آمد، دیگر جایی برای باطل نخواهد بود.

چند نکته:

1. با ظهور و قیام حضرت مهدی«علیه السّلام» ـ باطل نابود

می‌شود و حق همه جا را فرا می‌گیرد و عالم گیر

می‌شود؛ چنان که پیامبر «صلّی الله علیه و آله و سلّم» فرمود:

«یَملأ الله بِهِ الارضَ عدلاً وَ قسطاً کَما مُلئت ظُلماً وَ جوراً»؛[67]

خدا به واسطة او زمین را پر از عدل و داد می‌کند؛ همان

گونه که پراز ظلم و جور شده است.

1. برپایی و دوام باطل وقتی است که همراه با تشکیلات

سازمان یافته و تحت مدیریت دولت باشد. با نابودی

دولت و تشکیلات باطل، طبیعی است که همة آثار آن

از میان می‌رود. با قیام حضرت، ریشة باطل( دولت و نهاد

تشکیلاتی) از میان می‌رود. از این تعبیر جایگاه و اهمیت و

نقش دولت روشن می‌شود.

سیزده. تحقق وعدة الهی

(قُلْ مَنْ کانَ فِی الضَّلالَةِ فَلْیَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَداً حَتَّی إذا رأَوْا

ما یُوعَدُونَ إمَّا الْعَذابَ وَ إمَّا السّاعةَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرُّ

مَکاناً وَ أضْعَفُ جُنْداً وَ یَزیدُ اللهُ الَّذینَ اهْتَدَوا هُدیً وَ الْباقیاتٌ

خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ مَرَدًّا) ؛[68]

«بگو: هر که در گمراهی است(خدای) رحمان به او تا زمانی

 مهلت می‌دهد، تا وقتی (که) آنچه به آنان وعده داده می‌شود؛

یا عذاب، یا روز رستاخیر را ببیند. پس به زودی خواهند

دانست جایگاه چه کسی بدتر و سپاهش ناتوان‌تر است.

 و خداوند کسانی را که هدایت یافته‌اند، بر هدایتشان می‌افزاید

 و نیکی‌های ماندگار، نزد پروردگارت از حیث پاداش بهتر و

خوشی فرجام‌تر است».

تفسیر آیه:

این آیه به ستمگران هشدار می‌دهد گمان نکنند ثروت و

امکانات دنیا مایة رحمت است؛ بلکه چه بسا دلیل عذاب

 باشد! هر کس به گمراهی خود اصرار بورزد، خداوند به او

 مهلت می‌دهد و این زندگی مرفّه را برای او برقرار می‌دارد

تا زمان وعده برسد و با چشم خود عذاب را ببیند. در این

روز آنان درمی‌یابند که جایگاه چه کسی بدتر و لشکرش

ناتوان‌تر است.

به هر حال، عده‌ای هستند که با غرق شدن در گمراهی و

اصرار بر طریق ضلالت، قابلیت هدایت را در درون خود از بین‌

می‌برند. نعمت‌های مادی خدا عذاب‌هایی برای‌ آنان خواهد

بود؛ چرا که این امکانات باعث غفلت و غرور بیشتر آنها و

فراموشی کامل خداوند می‌شود و به جای آنکه این نعمت‌ها

در راه رشد استفاده شود، در راه فساد و ظلم به کار می‌رود.

در برابر این افراد کسانی هستند که هدایت الهی را می‌پذیرند

 و در طریق حقیقت و راستی و صلاح گام می‌نهند.کارهای

صالح آنان باقی می‌ماند و این اعمال و آثار نزد خدا ثواب بیش‌تر

و سرانجام نیک‌تری دارد.

تأویل آیه:

در روایات به معانی دیگر آیة شریفه اشاره شده است؛ چنان

که امام صادق«علیه السّلام» می‌فرماید:

«اَمّا قُوله ( حَتّی اِذا رأوا ما یُوعَدون) فَهُوَ خُروجُ

القائِمِ «علیه السّلام» وَ هُوَ السّاعَةُ فَسَیَعلَمُون ذلِکَ الیَومَ

و ما نَزَلَ بِهِمْ مِنَ اللهِ عَلی یَدَیَ قائمة، فَذلِکَ قُولُهُ«مَنْ هُوَ

شَرُ مَکاناً» یعنی عند القائِمِ «وَ اََضعَفُ جنداً».

قُلتُ : قُولُه«وَیَزیداللهُ الّذینَ اهتَدَوا هدیً»؟ قالَ:‌یَزیدُهُم ذِلک

الیَومَ هُدیً عَلی هُدی بِاتِّباعِهِمْ القائِمُ حَیثُ لایَجحدونَهُ

وَ لایُنکِرُونَه»؛[69]

اما قول خداوند «حَتّی اِذا رَأوا ما یُوعَدون» پس آن خروج

 قائم«علیه السّلام» است و آن ساعت است. پس به زودی

آنان آن روز را می‌بینند و آنچه از سوی خدا بر آنان به دستان

قائم«علیه السّلام» فرو می‌آید. پس آن قول خداوند است:

«مَنْ هُوَ شرٌ مَکاناً»؛ یعنی، هنگام (ظهور) قائم و «وَ اَضعَفُ

 جنداً» پرسیدم :‌منظور از«وَ یَزیدُ اللهُ...» چیست؟

فرمود: خداوند.در آن روز هدایت را بر هدایت، به خاطر پیروی

آنان از حضرت قائم«علیه السّلام» می‌افزاید، چرا که او را رد

 و انکار نمی‌کنند.

امام هادی«علیه السّلام» نیز در ضمن روایتی طولانی به

همین مطلب اشاره دارد:

«قُلتُ: (حَتَّی إذا رَأوْا ما یُوعَدونَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أضْعفُ ناصِراً

وَ أقَلُّ عَدَدًا) یعنی بذلک القائِمَ وَ اَنصارَهُ»؛[70]

گفتم:‌مراد از آیه « حتی اذا رأوا...» چیست؟ فرمود: مراد

حضرت قائم«علیه السّلام»  و یاران او است.

طبق این احادیث، یکی از مصادیق آیه، «زمان ظهور» است

که برای نااهلان همراه با عذاب و سختی و برای اهل حق

همراه نصرت و یاوری است و برای اهل ایمان و افرادی که

راهنمایی و ارشاد خدا را پذیرفته‌اند؛ فزونی هدایت است.

---------------------------------------------------------------------------------

[65] . اسراء(17)، آیه 81.

[66] . کافی، ج 8، ص 287، ص 432.

[67] .صدوق، کمال‌الدین و تمام النعمة، ج 1، ص287، ح 7.

[68] . مریم(19) آیه 75، 76.

[69] .کافی، ج 1، ص 431، ح 90.

[70] . همان، ص 432، ح 91.