د. شیوه‌های معرفی در قرآن

با همه این تفاصیل، چرا نام مهدی«علیه السّلام» به صراحت در قرآن

نیامده تا جلوی انکار خیلی‌ها گرفته شود؟ آیا اگر نام

مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) ذکر می‌شد، مردم آن را بهتر

و راحت‌تر نمی‌پذیرفتند؟ شبیه همین سؤال درباره ولایت مولا

علی«علیه السّلام» نیز مطرح است.

در پاسخ باید گفت: قرآن برای معرفی شخصیت‌ها به مقتضیات

حکمت و بلاغت، از سه راه استفاده کرده است.

1.معرفی با اسم: نخستین راه این است که شخصیت مورد نظر را با

اسم معرفی و مطرح می‌کند؛ مانند:(وَ ما مُحَمّدٌ اِلّا رَسُولُ قَدْ خَلَتْ

مَنْ قَبْلِهِ الرُّسُل)  [14] و ( و مٌبَشِّراً بِرَسولٍ یَأتی مِنْ بَعْدِی اِسْمهُ

أحْمَد)[15]

2.معرفی با عدد: شیوه دوم، معرفی با عدد و تعداد است که قرآن

نقبای بنی‌اسرائیل را اینگونه معرفی می‌کند: ( وَ بَعَثْنا مِنْهُمْ اَثنَیْ عَشَرَ

نَقِیباً) ؛[16] «و از ایشان دوازده نقیب مبعوث کردیم ». همچنین گروهی

را که موسی«علیه السّلام» برگزید تا به کوه طور ببرد، با عدد معرفی

کرده است: (وَ اخْتارَ مُوسی قُومَهُ سَبْعِینَ رَجلاً)[17] یعنی «و حضرت

موسی از میان قومش هفتاد نفر را برگزید».

3.معرفی با صفت و ویژگی: شیوه سوم معرفی با صفات و ویژگی

است؛ پیامبر اکرم«صلّی الله علیه و آله و سلّم» را به این شیوه معرفی

کرده است:

( اَلَّذینَ یَتَبَّعونَ الرَّسولَ النّبیَّ الاُمیّ... یَأمُرُهُمْ بِالمَعْروُفِ وَ یَنْهاهم عَنِ

المُنکَرِ وَ یَحِلَّ الطیّباتِ وَ یُحَرُّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ) ؛[18]

«کسانی که از پیامبر تبعیت می‌کنند... که پیامبر ایشان را به کارهای

پسندیده دستور می‌دهد و از کارهای زشت و ناپسند باز می‌دارد و بر

ایشان امور پاکیزه را حلال و بر ایشان امور ناپسند را حرام کرده است.

در معرفی ولی مؤمنان نیز از این شیوه استفاده کرده است:

(اِنَّما وَلیُکُمُ اللهُ وَ رَسُولُه وَ الَّذینَ آمَنوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصّلاةِ وُ یؤتُونَ

الزَّکاةِ وَ هُمْ راکِعون) [19] «صاحب امر شما خدا و رسول او و کسانی‌اند

که ایمان دارند و نماز را به پا می‌دارند و زکات می‌پردازند در حالی که

در رکوع می‌باشند.»

شناساندن با صفت، بهترین راه معرفی است. این نوع معرفی راه را بر

سود جویان می‌بندد، زیرا می‌توان نام جعلی درست کرد؛ اما بهره‌برداری

از صفات، کار آسانی نبوده و قابل جعل نیست. از این رو می‌بینیم در

جریان طالوت، خدای متعال بعد از آن که او را به اسم معرفی می‌کند،

بلافاصله وی را با صفات و نشانه نیز معرفی می‌کند تا جلوی هر گونه

اشتباه احتمالی گرفته شود:[20]

(وَ قالَ لَهُمْ نَبیُّهُمْ اِنّ آیَةَ مُلْکِه اَنْ یَاتِیکُمْ التابُوت فِیه سَکینَةٌ مَن رَبِّکُمْ

 و بَقیةٌ ممّا تَرَکَ آلُ مُوسی وَ آلُ هارُونَ تَحْمِلُه الْمَلائِکَة)؛

«و نبی پیامبرشان به ایشان گفت: همانا نشانه و فرمانداری و سلطنت

او این است که تابوتی را برای شما خواهد آورد که در آن آرامشی از

جانب پروردگار شما وجود دارد و در آن آنچه به جای مانده (میراث) از

آل موسی و هارون می‌باشد که ملائکه آن را حمل می‌کنند».

پس روشن می‌شود که تنها راه معرفی، ذکر نام

امام مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه الشریف) نیست و حضرت از

راه‌های دیگر (صفات) معرفی شده است و قرآن به شکل‌های مختلف

به وجود امام زمان«علیه السّلام» و حکومت جهانی او اشاره کرده است.

از طرفی مصالحی درکار بوده که امامان معصوم(علیهم‌السّلام) به نام

ذکر نشوند که می‌توان به محفوظ ماندن قرآن از تحریف اشاره کرد. درست

همان علتی که ایجاب کرد: «آیة اکمال الدین» [21] در بین آیات تحریم

خبائث و «آیه تطهیر » [22] در بین آیه «نساء النبی» قرار گیرد تا ضمن

ابلاغ پیام به همه حق جویان، مانع از دست بردن در قرآن نیز بشود.

هـ. اعتقاد به مهدی«علیه السّلام»

قیام و حکومت جهانی یک منجی عدالت گستر و مصلح عدالت پرور،

از جمله مسائلی است که نه تنها با فطرت ظلم ستیز و عدالت طلب

انسان‌ها آمیخته نهادینه شده است که همة مسلمانان بلکه تمامی

ادیان آسمانی و برخی از آئین‌های دیگر آن را باور داشته و پیروان خود

را به ظهور او مژده داده‌اند. تنها این نکته باقی می‌ماند که این منجی

موعود و مصلح کل چه کسی است و آیا اینک در قید حیات است. یا

بعداً به دنیا می‌آید. بنابراین اعتقاد به مهدویت، مسأله‌ای عمومی و

یکی از اصول مسلّم اسلامی است.

و. شیوه بررسی

در بررسی آیات مربوط به حضرت مهدی«علیه السّلام» صورت‌های

مختلفی را می‌توان ارائه کرد:

الف. ابتدا آیاتی بررسی شود که به صورت تفسیری در مورد حضرت است

و سپس آیات دیگر ارزیابی گردد که از جهت تأویل بر حضرت دلالت دارد.

ب. آیاتی به صورت موضوعی بررسی شوند؛ مثلاً آیات مربوط به غیبت،

حکومت و...

ج. از ابتدای قرآن هر آیه‌ای که مربوط به حضرت است، طرح و بررسی شود.

و. آیات مربوط به حضرت به ترتیب شأن نزول سوره‌ها، بررسی گردد.

در این نوشتار راه اول را پی‌می‌گیریم، چرا که استفادة تفسیری از آیات

قرآن در این باره کارآیی بیشتر دارد، زیرا روایات تفسیری می‌تواند به عنوان

مؤید مطرح شوند. با توجه به مقدمات یاد شده، کتاب الهی را با توجه

به روایات، بررسی و آیاتی را مطرح می‌کنیم که در آنها به حضرت

مهدی«علیه السّلام» اشاره شده است.

[14] . آل عمران(3)، آیة 144.

[15] . صف(61)، آیه 6.

[16] . مائده(5)، آیه 12.

[17] . اعراف(7)، آیه 155.

[18] . اعراف، (7) آیه 157.

[19] . سوره مائده(5)، آیه55.

[20] . جعفر سبحانی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص185.

[21] .سوره مائده(5)، آیه3.

[22] . سوره احزاب(33)، آیه33.